Kelebek Etkisi Nedir? Hayatımızı Nasıl Etkiler?

Kelebek Etkisi diye bilinen bu olay, matematikçi, meteorolog ve kaos teorisine büyük katkıları olan Amerikalı Edward Norton Lorenz  tarafından 1963’te hava durumu tahminleri yapılırken dile getirilmiştir.

Kelebek etkisi için kısaca; bir sistemin başlangıç verilerinde ufak değişiklikler yapılması durumunda, sonuçlar öngörülemez ve büyük farklar meydana gelecek şekilde değişecektir diyebiliriz.

Örnek vermek gerekirse Amazon Ormanları‘nda bir kelebeğin kanatlarını çırpması, ABD’de bir fırtınanın kopmasına sebep olabilir. Başka bir ifade ile kelebeğin kanatlarından çıkan hafif bir esinti, dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasının nedeni olabilir.

Kelebek Etkisi ve Hava Tahminleri

Edward Lorenz hava tahmini hesaplamalarında ilk tahminlerini yaparken 0,506127 sayısını başlangıç sayısı olarak kabul etti. Sonraki hesaplamasında  başlangıç sayısını 0,506 olarak aldı. Bu farklılık iki sayı arasında binde bir oranındaydı. Bu ufak değişikliğin meydana getirdiği sonuç, Lorenz’in kafasında bir düşünce oluşmasına neden oldu. Sonuçlar tahmin edilemez ve kaotikti.

Lorenz hava durumu tahmininde, başlangıç koşullarını bilmenin olanaksız olduğunu, ufak bir değişimin tahmin sonuçlarını çok fazla etkilediğini ve belirsizlik sebebiyle yalnızca kısa vadeli hava durumu yapılabileceğini anladı.

Lorenz hava durumu tahmini modelinin hatalı olduğunu farketti. Başlangıç şartlarını bilmenin imkansızlığı ve küçük bir değişimin bile sonuçları çok fazla değiştirebileceğini gördü. Bu yüzden hava tahminin kısa süreli zaman aralığında yapılabileceğine kanaat getirdi.

Belirsizlik İlkesi ve Kaos Teorisi

Hava tahmini ölçümünde olduğu gibi meydana gelen küçük hatalar bile, çarpıcı bir şekilde büyük bir farklılaşmaya, herhangi bir tahminin faydasız kalmasına sebep olmaktadır. Dünyadaki tüm kelebeklerin atmosferde oluşturduğu etkiyi ölçmek mümkün olmadığı için, doğru ve uzun süreli hava tahmini yapmak daima olanaksız bir hedef olarak önümüzde durur.

Belirsizlik ilkesi nedeniyle başlangıç şartlarını bilmek imkansızdır

Belirsizlik ilkesi, karmaşık bir sistemin başlangıç şartlarını kusursuz bir şekilde detaylarıyla bilmemizin olanaklı olmadığını söyler. Bundan dolayı karmaşık bir sistemin sonucunu tahmin etmeyi beklemek de manasızdır.

Başlangıç koşullarının tahmin edilememesi belirsizlik ilkesi ile açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu ilkeye göre sistemdeki tüm küçük parçacıkların davranışlarının kesin olarak belirlenemeyeceği ifade edilmektedir. Bu ilke aynı zamanda kaos teorisinin temel ilkelerinden birisidir.

Lorenz yukarıda görülen model ile kaos teorisine büyük bir katkı sağlamıştır. Çekerler kaotik sistemleri anlamamızda bize yardımcı olmaktadır. Bu model Kaos Teorisi için matematiksel bir ifadedir. Çekerlere yakından baktığımızda kaosta bir düzenin olduğunu görürüz. Bu modeli bilim insanları kaos teorisini açıklamak için sıklıkla kullanmaktalar.

Kelebek etkisi sosyal yaşamımızı da etkilemektedir.

Kelebek Etkisi’ni günlük yaşam için uyarladığımızda bilindik biz söz aklımıza geliyor: “Bir çivi bir nalı, bir nal bir atı, bir at bir süvariyi, bir süvari bir bölüğü, bir bölük de bir ülkeyi kurtarır.”

Başka bir örnekle yazımızı sonlandıralım. Tarih sahnesinde Spartaküs diye bilinen bir köle, Roma İmparatorluğu‘nda büyük bir ayaklanmayı örgütlemiştir. Toplumsal mücadeleler tarihi açısından benzersiz bir değişime yol açması nedeniyle bu örnek muhteşemdir.

Toplumsal ilişkilerde kelebek etkisi meydana getiren davranışlar

• Stadyumda bir kişinin slogan atmaya başlamasıyla kısa bir süre içinde tüm stadyum hep bir ağızdan bağırmaya başlayacaktır.
• Halka açık yerlerde, otobüslerde kitap vb. şeyleri okumak, insanları okumaya teşvik edecektir.
• Okullarda veya sınıflarda çöpleri toplama davranışımızı devamlı tekrarladığınızda öğrenciler de çöp toplama veya yerlere çöp atmama davranışı sergilemeye başlayacaklardır.
• Bir kişinin bir köşeye çöp atmasından kısa bir süre sonrasında orasının çöp yığınına dönüştüğünü görebilirsiniz.
• Trafik kurallarına uymak, kırmızı ışıkta durmak, emniyet kemeri takmak vb. davranışlar diğer insanların da bu davranışları yapmaya özendirecektir.
• Yemekhanede birilerinin masaya çatal, kaşık ile vurmasıyla başlayan bir eylemi, kısa bir zaman içinde herkesin bu eyleme katılmasıyla orada dayanılmaz bir gürültünün oluşmasına neden olacaktır.

Kelebek Etkisinin sosyal yaşamımızdaki önemine vurgu yapan bu videoyu izlemenizi de öneririm!

Kelebek etkisini, sistemin başlangıç verilerinde yapılan ufak değişikliklerin sonuçlar üzerinde öngörülemez ve büyük değişimlere yol açacaktır diye özetleyebiliriz.

Hayvanlar hakkında ilginizi çekebilecek içerikler

• Kelebekler 24 saat mi yaşar? Bu gerçek mi yoksa bir efsane mi?
• Filler aile yaşamanına düşkün canlılardır
• Beyaz Zürafa Omo’yu yakından tanıyalım